W trakcie wykonywania mojej praktyki zawodowej wielokrotnie spotykam się z pytaniem o deputat węglowy dla kolejarzy, a ściślej o ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy. Praktyka pokazuje, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych często odmawia przyznania prawa do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy kolejowy, a to z kolei powoduje, że wiele spraw znajduje swój finał w sądzie. Powyższe sprawia, że potencjalnie zainteresowani poszukują pomocy prawnej na własną rękę, przeszukując Internet w poszukiwaniu odpowiedzi na swoje pytania. Czym w zasadzie jest deputat węglowy? Komu przysługuje deputat węglowy? W jakiej wysokości przysługuje deputat węglowy dla kolejarzy? Co zrobić w sytuacji, gdy Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmawia przyznania ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy? Czy warto zgłosić się do radcy prawnego lub adwokata po pomoc? Na te i inne pytania znajdziecie Państwo odpowiedzi w niniejszym artykule. Zapraszam do lektury.
- Spis treści:
- Deputat węglowy dla kolejarzy – czym jest i komu przysługuje?
- W jakiej wysokości przysługuje deputat węglowy dla kolejarzy i jak jest wypłacany?
- Problem z uzyskaniem deputatu węglowego
- Co robić w razie odmowy wypłaty deputatu węglowego?
- Podsumowanie – deputat węglowy dla kolejarzy
Deputat węglowy dla kolejarzy – czym jest?
Deputat węglowy dla kolejarzy to świadczenie o wyjątkowym charakterze, które jest wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa.
W przeszłości pracownikom kolejowym przysługiwało prawo do bezpłatnego przydziału węgla – niezależnie od wypłacanego wynagrodzenia, emerytury lub renty. Przydzielanie węgla pracownikom, emerytom lub rencistom miało łagodzić trudności w nabywaniu węgla na wolnym rynku, a także było przejawem pewnej tradycji, bowiem węgiel był składowany na terenach należących do kolei.
Obecnie deputat węglowy dla kolejarzy jest przyznawany na podstawie art. 74 ust. 1, 3, 4 i 10 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (dalej jako: „ustawa”), zgodnie z treścią którego byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego.
Deputat węglowy przysługuje również emerytowi lub renciście, który pobiera emeryturę lub rentę z tytułu zatrudnienia w okresach równorzędnych z okresami zatrudnienia na kolei, oraz osobie, której przyznano kolejową emeryturę lub rentę w drodze wyjątku.
Należy jednak pamiętać, że prawo do deputatu węglowego nie przysługuje emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty.
Co do zasady istnieją zatem dwie przesłanki niezbędne do przyznania emerytowi prawa do deputatu węglowego: zatrudnienie na kolei oraz pobieranie w czasie zatrudnienia na kolei deputatu węglowego.
Przepisy zatem jasno określają przesłanki przyznania deputatu węglowego dla kolejarzy, niemniej praktyka pokazuje, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie zawsze przychyla się do wniosku o przyznanie ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy. Wówczas niezbędne staje się skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego. W dalszej części artykułu wytłumaczę Państwu co najczęściej budzi wątpliwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i dlaczego wydawane są decyzje odmowne.
W jakiej wysokości przysługuje deputat węglowy dla kolejarzy i jak jest wypłacany?
Deputat węglowy dla kolejarzy jest ustalany na podstawie średniorocznej ceny detalicznej 1000 kg węgla kamiennego z roku poprzedzającego rok, w którym ekwiwalent ma być wypłacany, ogłaszaną przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w terminie do dnia 20 stycznia każdego roku, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, skorygowaną o przewidywany w ustawie budżetowej średnioroczny wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów na rok planowany.
W praktyce kwota deputatu węglowego może być atrakcyjnym uzupełnieniem do podstawowej emerytury. Mowa tutaj przecież o kilku tysiącach złotych, które są wypłacane każdego roku. Dla wielu emerytów lub rencistów te pieniądze mają absolutnie fundamentalne znaczenie.
Jak wypłacany jest deputat węglowy dla kolejarzy? W celu uzyskania odpowiedzi na to pytanie należy sięgnąć do kolejnych przepisów ustawy.
Deputat węglowy dla kolejarzy przyznaje się i wypłaca w dwóch terminach wraz z wypłatą emerytury lub renty: w marcu – za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i we wrześniu – za okres od 1 lipca do 31 grudnia każdego roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa.
W przypadku przyznania emerytury lub renty po terminie wypłaty ekwiwalentu pieniężnego, ekwiwalent należny od dnia przyznania emerytury lub renty do końca półrocznego okresu, o którym mowa w ust. 5, wypłaca się łącznie z pierwszą należnością z tytułu emerytury lub renty.
W przypadku przyznania renty rodzinnej po emerycie lub renciście ekwiwalent pieniężny z tytułu tej renty przysługuje dopiero po upływie okresu, za który został wypłacony emerytowi lub renciście.
Nieco inaczej kształtują się zasady wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy dla emerytów lub rencistów, którzy przebywają w domach pomocy społecznej. Im bowiem ekwiwalent pieniężny wypłaca się miesięcznie wraz z wypłatą emerytury lub renty.
W przypadku gdy rentę rodzinną pobiera więcej niż jedna osoba, wszystkim tym osobom przysługuje łącznie jeden ekwiwalent. W razie podziału renty rodzinnej ekwiwalent pieniężny ulega podziałowi w częściach równych, odpowiednio do liczby uprawnionych.
Emeryci i renciści nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty.
Należy przy tym pamiętać, że warunkiem wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy jest posiadanie prawa do emerytury lub renty. W konsekwencji prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury lub renty.
Problem z uzyskaniem deputatu węglowego
Przepisy dotyczące deputatu węglowego dla kolejarzy nie wydają się nader skomplikowane. Rzeczywistość pisze jednak różne scenariusze i już wielokrotnie udzielałem pomocy prawnej osobom, które na pierwszy rzut oka spełniały przesłanki dla uzyskania deputatu, ale nie otrzymały tego świadczenia. W czym tkwi problem?
Otóż zdarza się, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmawia wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy z powodu:
– braku zatrudnienia na kolei bezpośrednio przed przejściem na świadczenie emerytalne;
– braku ustalenia emerytury wyłącznie na podstawie zatrudnienia na kolei.
Niekiedy również Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmawia wypłaty deputatu węglowego dla kolejarzy z powodu uzyskania prawa do emerytury na podstawie przepisów, które nie zostały wprost wskazane w art. 74 ustawy (najczęściej chodzi o tzw. „emerytury pomostowe”).
Obecnie sądy nie przyznają racji Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Nadmieniam jednak, że linia orzecznicza może się zmienić, a zatem byli pracownicy kolei powinni się śpieszyć!
Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 20 lipca 2022 roku (sygnatura akt III AUa 2624/20) wskazał, iż „gdyby wolą ustawodawcy było ograniczenie przedmiotowego prawa jedynie do kategorii osób zarówno zatrudnionych na kolei bezpośrednio przed przejściem na świadczenie emerytalne bądź wobec osób, których emerytura została ustalona wyłącznie o zatrudnienie na kolei, to dałbym temu wyraz umieszczając stosowny zapis w art. 74 ustawy”.
Dalej sąd wskazał, że „przepis art. 74 ustawy nie odnosi się jedynie do byłych pracowników ostatnio zatrudnionych na kolei, ale do wszystkich byłych pracowników kolejowych, którzy jako emeryci lub renciści uzyskali to uprawnienie w oparciu o zatrudnienie na kolei, lecz jednocześnie przepis ten nie wymaga – co wynika z jego literalnego brzmienia – aby świadczenie to było „wyłącznie” pochodną zatrudnienia kolejowego”.
Deputat węglowy dla kolejarzy – w ocenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – nie powinien być przyznany również osobom, które uzyskały tzw. emeryturę pomostową.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku nie przyznał racji Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych i w wyroku z dnia 27 września 2012 roku (sygnatura akt III AUa 515/12) wskazał, że „po pierwsze ustawa ta nie obowiązywała w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (…), a po drugie – przepis art. 56 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych stanowi, że ilekroć w przepisach odrębnych jest mowa o emeryturze, należy przez to również rozumieć emeryturę pomostową”.
Podobne orzeczenia: Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi, VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 września 2023 roku (sygnatura akt VIII U 618/23), wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 września 2022 roku (sygnatura akt IV U 350/22).
Powyższe oznacza, że deputat węglowy dla kolejarzy należy się również osobom, które przebywają na emeryturze pomostowej!
Co robić w razie odmowy wypłaty deputatu węglowego?
W razie odmowy wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy należy złożyć odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Odwołanie powinno być sporządzone na piśmie do właściwego sądu rejonowego lub okręgowego. Odwołanie składa się za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Warto również pamiętać, że istnieje możliwość zasądzenia kwoty deputatu od dnia przyznania emerytury wraz z odsetkami!
Jeżeli nie czujecie się Państwo na siłach, aby samodzielnie przygotować takie odwołanie – rekomenduję nawiązanie współpracy z radcą prawnym, który prowadził w przeszłości podobne sprawy. Będzie on w stanie wykorzystać swoją wiedzę i doświadczenie w walce o Państwa interesy.
Podsumowanie – deputat węglowy dla kolejarzy
Aby uzyskać deputat węglowy dla kolejarzy należy spełnić dwie przesłanki: zatrudnienie na kolei oraz pobieranie w czasie zatrudnienia deputatu węglowego. Praktyka pokazuje jednak, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych często odmawia wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy, między innymi z powodów, o których wspominałem w niniejszym artykule blogowym. Obecna linia orzecznicza sprzyja byłym pracownikom kolei, ale nie można wykluczyć, że w przyszłości ulegnie ona zmianie. Rekomenduję zatem – wobec pojawiających się problemów z uzyskaniem deputatu węglowego – aby niezwłocznie podjąć działania natury prawnej i odwołać się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jeżeli znajdujecie się Państwo w podobnej sytuacji i potrzebujecie pomocy prawnej – zapraszam do nawiązania kontaktu. Prowadzę sprawy o wypłatę ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy dla kolejarzy.
Jeżeli znajdujecie się Państwo w podobnej sytuacji i potrzebujecie wsparcia prawnego w sprawie o uzyskanie deputatu węglowego dla kolejarzy – zapraszam do nawiązania kontaktu. Przypominam jednocześnie, że wpisy blogowe nie stanowią porady w indywidualnej sprawie.